Taliban lấy nguồn tiền ở đâu để "nuôi" chính phủ mới?

Nhấn để phóng to ảnh

Taliban có những nguồn thu đáng kể để tài trợ cho lực lượng của họ khi giành được quyền kiểm soát đất nước.

Chỉ trong năm tài chính 2019-2020, Taliban đã thu về 1,6 tỷ USD từ nhiều nguồn khác nhau. Trong khoảng thời gian này, Taliban đã kiếm được 416 triệu USD từ việc bán thuốc phiện, hơn 400 triệu USD từ khai thác khoáng sản như quặng sắt, đá cẩm thạch và vàng, ngoài ra còn có 240 triệu USD các khoản đóng góp từ các nhóm và các nhà tài trợ tư nhân.

Cơ quan tình báo Mỹ tin rằng nhiều quốc gia trong đó có Nga, Iran, Pakistan và Trung Quốc đã hỗ trợ tài chính cho Taliban. Với những nguồn lực này, Taliban có thể mua nhiều vũ khí và tăng cường sức mạnh quân sự, từ đó phát triển lực lượng, thực hiện cuộc tiến công chớp nhoáng và lên nắm quyền tại Afghanistan.

Tuy nhiên, việc giành chiến thắng trong một cuộc chiến có thể dễ dàng hơn việc điều hành một đất nước vốn phải đối mặt với nhiều vấn đề.

Afghanistan đang phải hứng chịu đợt hạn hán nghiêm trọng, đe dọa cuộc sống của hơn 12 triệu người - chiếm 1/3 dân số - với nguy cơ mất an ninh lương thực. Giá thực phẩm và các nhu yếu phẩm khác tăng vọt, trong khi hầu hết ngân hàng bắt đầu mở cửa trở lại nhưng lượng tiền mặt rất hạn chế.

Tương tự nhiều quốc gia khác, nền kinh tế Afghanistan cũng bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19. Nhiều người lo ngại rằng dịch sẽ bùng phát trở lại khi tỷ lệ tiêm chủng giảm, trong khi nhiều cơ sở y tế phải đối mặt với tình trạng thiếu kinh phí trầm trọng.

Taliban cũng phải đối mặt với những thách thức về tài chính. Khoảng 9,4 tỷ USD dự trữ quốc tế của Afghanistan bị đóng băng ngay sau khi Taliban chiếm thủ đô Kabul. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) đình chỉ hơn 400 triệu USD dự trữ khẩn cấp và Liên minh châu Âu (EU) tạm dừng kế hoạch phân bổ 1,4 tỷ USD viện trợ cho Afghanistan đến năm 2025.

Phần lớn khoản dự trữ gần 9,5 tỷ USD của Afghanistan đang được gửi tại Cục Dự trữ liên bang New York và các tổ chức tài chính khác ở Mỹ. Taliban được cho là sẽ không thể tiếp cận bất cứ tài sản nào của chính phủ Afghanistan tại Mỹ bởi tổ chức này vẫn nằm trong danh sách trừng phạt của Bộ Tài chính Mỹ. Ngoài ra, Mỹ cũng đã đóng băng "kho tiền" của Afghanistan.

Các nguồn thu cho Taliban

Theo The Conversation, sau khi hoàn tất việc xây dựng chính phủ và lên kế hoạch cho một lộ trình tương lai, Taliban có một số nguồn thu mà họ có thể khai thác để có đủ kinh phí điều hành đất nước.

Hải quan và thuế: Taliban hiện đã kiểm soát hoàn toàn các cửa khẩu và văn phòng chính phủ của Afghanistan, do vậy lực lượng này có thể bắt đầu thu tất cả thuế nhập khẩu và các loại thuế khác.

Ma túy: Taliban từng tuyên bố sẽ không cho phép nông dân Afghanistan trồng cây thuốc phiện nhằm tìm kiếm sự công nhận của quốc tế đối với chính quyền của Taliban. Nhưng nếu Taliban không được công nhận, hoạt động trồng cây thuốc phiện vẫn diễn ra. Trong trường hợp đó, Taliban có thể tiếp tục tạo ra nguồn thu đáng kể từ buôn lậu ma túy. Afghanistan được cho là chiếm khoảng 80% nguồn cung thuốc phiện và heroin toàn cầu.

Khai thác mỏ: Afghanistan ước tính có nguồn khoáng sản trị giá 1.000 tỷ USD, bao gồm những kim loại quan trọng đối với chuỗi cung ứng hiện đại như lithium, sắt, đồng và coban.

Hỗ trợ từ các nước ngoài phương Tây: Một số quốc gia được cho là đã giúp đỡ Taliban về mặt tài chính bao gồm Nga, Qatar, Iran, Pakistan. Taliban gần đây đã tuyên bố Trung Quốc "đối tác chính của họ". Ngày 8/9, Trung Quốc đã viện trợ khẩn cấp cho Afghanistan 31 triệu USD. Ngoài khai thác khoáng sản, Trung Quốc cũng quan tâm đến việc mở rộng Sáng kiến Vành đai và Con đường - một dự án phát triển cơ sở hạ tầng toàn cầu - tới Afghanistan.

Viện trợ của phương Tây: Ngay cả khi có những nguồn thu nhập khác, Taliban vẫn sẽ quan tâm đến việc khôi phục viện trợ từ Mỹ và các nước phương Tây, đồng thời thoát khỏi các lệnh trừng phạt của Liên Hợp Quốc vốn áp đặt lên nhóm này từ năm 1999.

Sau khi giành quyền kiểm soát đất nước vào tháng trước, Taliban cam kết sẽ thực thi chính sách khác so với giai đoạn cầm quyền vào những năm 1990, bao gồm tôn trọng quyền của phụ nữ và không cho phép những kẻ khủng bố sử dụng lãnh thổ Afghanistan để tấn công nước khác. EU, Mỹ và các nước phương Tây có thể sử dụng viện trợ và nguồn dự trữ tài chính bị đóng băng làm đòn bẩy để buộc Taliban thực hiện những cam kết này.

Trong 20 năm qua, chính phủ Mỹ và các quốc gia khác đã tài trợ cho phần lớn ngân sách phi quân sự của chính phủ Afghanistan. Hầu hết kinh phí dành cho việc phát triển đất nước và xây dựng cơ sở hạ tầng tại Afghanistan kể từ năm 2001 đến từ các quốc gia khác.

Mỹ và các nhà tài trợ quốc tế khác đã chi trả khoảng 75% chi tiêu phi quân sự của chính phủ trong những năm qua. Ngoài ra, Mỹ đã chi 5,8 tỷ USD kể từ năm 2001 cho phát triển kinh tế và cơ sở hạ tầng tại Afghanistan.

Thành Đạt

Tổng hợp

Chuyến bay rời Kabul thắp hy vọng cho Afghanistan

10 ngày sau khi chiến dịch di tản khỏi Afghanistan khép lại, một chuyến bay quốc tế đầu tiên cất cánh từ sân bay Kabul hôm 9/9.

Chuyến bay của hãng hàng không Qatar Airways chở theo các công dân Mỹ, Canada và Anh được nhiều người ca ngợi là dấu hiệu cho thấy đất nước Afghanistan do Taliban điều hành có thể sẵn sàng hòa nhập với thế giới. Tuy nhiên, niềm hy vọng này mới chỉ là ngọn lửa le lói.

"Sân bay Kabul đã hoạt động bình thường", Mutlaq bin Majed Al-Qahtani, đặc phái viên từ Bộ Ngoại giao Qatar, nói tại cuộc họp báo diễn ra ngay trên đường băng.

Hành khách lên máy bay của hãng hàng không Qatar Airways chuẩn bị rời Kabul, Afghanistan, ngày 9/9. Ảnh: NYTimes.

Hành khách lên máy bay của hãng hàng không Qatar Airways chuẩn bị rời Kabul, Afghanistan, ngày 9/9. Ảnh: NYTimes.

Những ngày gần đây, Qatar và Thổ Nhĩ Kỳ đã phối hợp cùng Taliban khắc phục hư hại và đưa sân bay Kabul về cơ bản hoạt động trở lại. Nhưng chỉ hơn một tuần trước, nơi này còn chìm trong hỗn loạn khi những đám đông điên cuồng chen chúc nhau, tranh giành chỗ trên các chuyến bay sơ tán khỏi Afghanistan.

X

Khi chuyến bay cuối cùng rời Kabul ngay trước nửa đêm 30/8, nó bỏ lại phía sau một "sân bay ma" hoang tàn chất đầy thiết bị hư hỏng và tài sản không thể mang đi được của những người di tản. Cũng bị bỏ lại phía sau là vô số người nước ngoài và người Afghanistan muốn ra đi nhưng không có lối thoát.

Đặc phái viên Bộ Ngoại giao Qatar Al-Qahtani xuất hiện tại sân bay hôm qua để chỉ ra khác biệt giữa trước đây và bây giờ. Ông nhấn mạnh chuyến bay của Qatar Airway không phải để sơ tán. "Chúng ta đang nói về những hành khách tự do", Al-Qahtani cho hay. "Chúng tôi muốn mọi người cảm thấy điều này là bình thường".

Nhiều chuyến bay được hứa hẹn sẽ diễn ra trong những ngày tới. Dù vậy, số phận của không ít người vẫn trong tình trạng khó đoán định, bao gồm cả những người ở sân bay tại thành phố phía bắc Mazar-i-Sharif, nơi hàng chục công dân Mỹ và hàng trăm người Afghanistan đang chờ Taliban cho phép họ lên các chuyến bay thuê để rời Afghanistan.

Trong cuộc họp báo tại sân bay Kabul, các quan chức Taliban và Qatar ca ngợi chuyến bay là bằng chứng cho thấy Afghanistan đang kết nối lại với cộng đồng quốc tế. Dù thông điệp này có thể là phóng đại khi hầu hết các lãnh đạo thế giới vẫn cảnh giác với chính phủ mới của đất nước, Mỹ cùng ngày đã dành lời khen ngợi tới Taliban.

"Taliban đã hợp tác, tạo điều kiện cho các công dân Mỹ và thường trú nhân hợp pháp rời đi trên các chuyến bay thuê từ H.K.I.A", Emily Horne, phát ngôn viên Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ, nói, đề cập đến sân bay quốc tế Hamid Karzai ở Kabul. "Họ đã cho thấy sự linh hoạt và chuyên nghiệp khi thực hiện các thỏa thuận với chúng ta. Đây là bước đi đầu tiên rất tích cực".

Bộ Ngoại giao xác nhận công dân Mỹ có mặt trên chuyến bay của Qatar Airways khởi hành từ Kabul đến Doha, song không nêu rõ số lượng. Phát ngôn viên Ned Price cho biết hơn 30 người Mỹ được mời lên chuyến bay nhưng một số người không đi.

Tại sân bay Kabul, khi các hành khách làm thủ tục cho chuyến bay đến Qatar, tâm trạng nhẹ nhõm hoàn toàn trái ngược với cảnh tượng ở đó chỉ hơn một tuần trước.

Safi, 42 tuổi, đến từ Toronto, Canada, đã được kiểm tra an ninh xong. Anh từng cố gắng tìm cách rời khỏi Afghanistan sau khi Taliban chiếm thủ đô Kabul hồi tháng trước nhưng bỏ cuộc khi chứng kiến cảnh hỗn loạn trên các con đường bên ngoài sân bay.

Nhưng vào hôm qua, bầu không khí khá bình thường. "Mọi thứ vẫn tốt", Safi nói. "Dường như nhà chức trách đã giữ lời hứa của họ".

Chuyến bay trước đó từ Doha hạ cánh xuống Kabul mang theo 50 tấn hàng viện trợ, bao gồm cả thực phẩm.

Zabihullah Mujahid, phát ngôn viên của Taliban, xuất hiện cùng đặc phái viên Qatar tại cuộc họp báo ở sân bay, cho hay nối lại các chuyến bay quốc tế là việc làm rất quan trọng nhằm đảm bảo rằng những viện trợ cần thiết tiếp tục được chuyển đến Afghanistan.

Liên Hợp Quốc cảnh báo việc đóng băng hàng tỷ USD tài sản của Afghanistan nhằm ngăn chúng rơi vào tay Taliban chắc chắn sẽ gây ra những hậu quả kinh tế tàn khốc.

Deborah Lyons, đặc phái viên Liên Hợp Quốc về Afghanistan, cho rằng cộng đồng quốc tế cần tìm cách cung cấp các khoản tiền này cho Kabul với những biện pháp bảo vệ nhất định để chúng không bị sử dụng sai mục đích, như thế mới ngăn được "sụp đổ kinh tế và trật tự xã hội".

Thủ tướng lâm thời Afghanistan Mullah Muhammad Hassan hôm qua kêu gọi các quan chức bỏ trốn trong chính quyền cũ quay trở về và Taliban sẽ "đảm bảo an ninh, an toàn cho họ".

Nhưng lời đảm bảo này cùng những lời hứa khác mà Taliban đưa ra được đón nhận bằng nỗi hoài nghi. Nhiều người vẫn còn nhớ cách Taliban đã quản lý đất nước cách đây 20 năm. Số khác bàng hoàng vì chứng kiến những gì nhóm đã làm từ khi trở lại nắm quyền.

"Taliban khẳng định họ sẽ tôn trọng nhân quyền, nhưng tuyên bố này khác xa với những gì chúng ta đang nhìn thấy hay nghe thấy trên khắp đất nước", Tổ chức Ân xá Quốc tế ngày 9/9 cho biết trong một thông báo. "Những người dân Afghanistan xuống đường biểu tình đã bị đe dọa, quấy rối và đối xử bằng bạo lực, đặc biệt là phụ nữ".