Là phóng viên thường trú của Far Eastern Economic Review (Tạp chí Viễn đông kinh tế), nhà báo Nayan Chanda được cử đến Sài Gòn từ năm 1974 và ông đã tận mắt chứng kiến khoảnh khắc Sài Gòn sụp đổ.

"Khi chiếc trực thăng cuối cùng cất cánh khỏi Sài Gòn trong Chiến dịch Gió lốc để sơ tán người Mỹ, khi chiếc xe tăng húc đổ cổng Dinh Độc Lập và khi những người lính được gọi là 'bộ đội' tràn vào thành phố... Hàng loạt diễn biến quan trọng đã ập đến trong buổi sáng ấy," ông chia sẻ với BBC News Tiếng Việt vào ngày 23/4.

Vào sáng sớm ngày 30/4/1975, Chanda ở trong căn hộ của mình trên đường Tự Do (nay là đường Đồng Khởi) và qua một thiết bị thu tín hiệu nội bộ của Đại sứ quán Mỹ, ông có thể nghe được các cuộc liên lạc và biết được Đại sứ Mỹ vừa rời đi. 

Khi hay tin Đại sứ Graham Martin đã lên bãi đáp trực thăng, phóng viên trẻ Chanda hiểu rằng điều đó có nghĩa là chiến tranh sắp kết thúc.

"Tuy nhiên, phải mất thêm hai tiếng sau mọi thứ mới rõ ràng," nhà báo Chanda nói với BBC News Tiếng Việt ngày 23/4.

Sau chiến tranh, ông Nayan Chanda tiếp tục nghiên cứu về Việt Nam và ông đã viết sách Brother Enemy (tạm dịch: Huynh đệ tương tàn) nói về thời hậu chiến và các cuộc xung đột giữa Việt Nam với Trung Quốc, Campuchia Dân chủ (Khmer Đỏ).

'Chiến tranh Việt Nam kết thúc lúc 11 giờ 25'

Nhà báo Chanda vừa làm phóng sự cho Far Eastern Economic Review và vừa viết cho Reuters vì khi đó hãng tin này đã đưa phóng viên thường trú của họ rời khỏi Sài Gòn để bảo đảm an toàn.

Vào ngày 25/4/1975, biên tập của ông ở Hong Kong đã thuyết phục ông rời đi và nói rằng "không có câu chuyện nào đáng giá hơn mạng sống cả", nhưng Chanda đã kiên quyết ở lại để chứng kiến hồi kết của cuộc chiến.

Cái nóng hầm hập của Sài Gòn tháng Tư dường như đổ lửa lên những mặt người chen lấn trước cổng Đại sứ quán Mỹ. Nhiều người cố leo rào vào, la hét ỏm tỏi cùng tiếng rầm rập của trực thăng tạo nên cảnh tượng hỗn loạn, gấp rút.

"Tôi đã có mặt ở đó khi chiếc trực thăng cuối cùng cất cánh từ mái của tòa Đại sứ Mỹ.

"Khi hàng trăm người Việt đang chen lấn cố trèo vào bên trong thì những người lính thủy đánh bộ gác cổng đã thôi không canh giữ đám đông mà phóng vào trong tòa nhà, ném lựu đạn cay xuống để họ có thể chạy lên mái nhà mà không bị cản lại."

"Đó chính là dấu hiệu cho thấy đây là chiếc trực thăng cuối cùng. Và nó đã cất cánh."

Sau khi chiếc trực thăng cuối cùng rời đi, đám đông đã phá cổng và tràn vào tòa đại sứ. Chanda cũng theo dòng người tiến vào trong và ông chứng kiến họ đập phá, cướp bóc những gì còn sót lại.

"Những người Việt Nam làm việc cho Mỹ rất tức giận vì đã không thể rời đi theo."

Nhà báo Chanda kể lại, trong số tài sản bị bỏ lại của Đại sứ quán, có một khung tranh treo tường ghi lại lời câu nói của nhà ngoại giao, nhà khảo cổ và sĩ quan quân đội Anh Thomas Edward Lawrence - dùng để nói về quyền tự quyết của thế giới Ả Rập. Câu nói đã phơi bày sự trớ trêu và cay đắng của khoảnh khắc đó:

"Hãy để yên cho họ cai quản dù không hoàn hảo còn hơn là tự tay ta cai trị hoàn hảo. Vì đây là đất nước họ, cuộc chiến của họ, và đời ta thì ngắn ngủi."

Sau khi chứng kiến những gì đang xảy ra trong tòa đại sứ, Chanda quay trở lại văn phòng của Reuters và bắt đầu viết bài về những gì đang diễn ra.

Ông bắt đầu nhận được các cuộc gọi từ nguồn tin của mình ở vùng ven, tại Gia Định và Chợ Lớn, kể lại rằng người dân đã bắt đầu treo lá cờ của Mặt trận Giải phóng.

"Rõ ràng là họ đã giấu những lá cờ đâu đó và giờ thì treo chúng lên nóc nhà, như một dấu hiệu cho thấy không còn sợ hãi hậu quả," Chanda nói.

Và rồi khi đang ngồi gõ bản tin để gửi đi thì ông nghe một âm thanh rất lớn vọng vào, đó là chiếc xe tăng với lá cờ của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam đang lao nhanh về phía cổng Dinh Độc lập.

"Tôi không thể tin nổi là xe tăng đã áp sát. Với chiếc máy ảnh quấn quanh cổ, tôi lao theo chiếc xe tăng và cố vẫy tay, ý nói mình là nhà báo và những người lính vẫy tay đáp lại. Tôi vội quay lại văn phòng để gửi một tin nhanh cho Reuters:

'Chiến tranh Việt Nam kết thúc vào lúc 11 giờ 25 phút sáng nay'."

Cuộc chuyển giao không đổ máu

Sau đó, trong khi nhà báo Chanda gửi tin cho tạp chí Far Eastern Economic Review thì đường truyền bị mất tín hiệu. Chính quyền mới đã ngắt kết nối nên tờ báo của ông Chanda chỉ nhận được bốn năm đoạn trong bản tin mà ông gửi về và họ đã đăng tất cả lên trang nhất với nhan đề: "Những dòng cuối cùng từ Sài Gòn".

"Đó là cách tôi bắt đầu ngày 30/4."

Chanda đi vòng thành phố để xem chuyện gì đang diễn ra và ông thấy nhiều binh sĩ Việt Nam Cộng hòa bỏ chạy vì sợ bị bắt. Họ vừa chạy vừa cởi bỏ quân phục, vứt bỏ vũ khí và được người dân ném cho áo quần xuống từ ban công để mặc tạm.

Trong khoảng hai giờ đầu tiên, đường sá vẫn còn vắng lặng, người dân đều ở yên trong nhà. Sự im ắng đó không phải báo hiệu cho một cuộc sát phạt mà là âm thanh của hòa bình.

Rồi khi bớt đi sợ hãi, người dân bắt đầu đổ ra đường và chừng đến buổi chiều, công viên đối diện Dinh Độc lập và cũng gần văn phòng Reuters dường như đã biến thành hội chợ với đám đông tụ họp.

"Quân Giải phóng ngồi nghỉ bên cạnh xe tăng, thiết giáp của họ và tôi thấy người dân đến gần, gãi gãi đầu bắt chuyện, hỏi han những câu thường tình như: Anh ở đâu đến; Khẩu súng này dài quá, bắn xa bao nhiêu mét?..."

Những người lính mà mọi người gọi là "bộ đội" khi đó chẳng khác gì những hướng dẫn viên tận tình giới thiệu hệ thống vũ khí cho người dân Sài Gòn.

"Thật khó mà tin là chỉ vài giờ trước, cả thành phố còn chìm trong nỗi sợ rằng cộng sản sắp tràn vào, và rằng có thể sẽ có một màn máu đổ đầu rơi, có thể cộng sản sẽ pháo kích thành phố. Chúng tôi thật chẳng lường được điều gì sẽ xảy ra," nhà báo Chanda, nay đã gần 80 tuổi, kể lại.

Sài Gòn lúc đó từ trạng thái lo âu tột độ chuyển sang một sự nhẹ nhõm vì hầu hết người dân đều cảm thấy cuối cùng thì chiến tranh cũng đã chấm dứt, không còn tiếng súng, không có giao tranh ác liệt nổ ra trong thành phố.

Đã có những bóng ma cộng sản gieo vào trí óc của những người dân Sài Gòn lúc bấy giờ trước thời điểm quân giải phóng tràn vào. Ông Chanda kể:

"Một cô gái làm ở quán bar kể với tôi rằng họ nghe đâu cộng sản sẽ rút móng tay màu mè của họ và đầy những lời đồn đại như thế. Sau đó các cô gái đã hỏi những người lính rằng 'bộ các anh định rút móng tay chúng tôi sao' thì các anh lính ngơ ngác, ngạc nhiên trước câu hỏi đó."

"Rồi chừng một, hai ngày sau, những cô gái làm ở quán bar từng thay sẵn áo bà ba để chuẩn bị cho sự xuất hiện của những người lính cộng sản đã nhanh chóng trở lại bận những chiếc quần jean, váy ngắn vốn có của mình. Họ không còn sợ cộng sản như lúc đầu nữa, thậm chí họ còn bắt đầu tìm cách bán đồ cho những người lính."

"Ví dụ, tôi thấy có người đem một chiếc đồng hồ, nhúng vào ly nước để chứng minh rằng kim đồng hồ vẫn quay dù bị ngập trong nước khiến các anh bộ đội há hốc mồm ngạc nhiên và rồi cố bán chiếc đồng hồ với giá thật cao."

"Đó là một kiểu buôn bán khôn khéo rất đặc trưng của Sài Gòn, việc đó xảy ra chỉ vài giờ khi những người lính bụi bặm tiến vào thành phố."

Thời điểm xe tăng húc cổng Dinh Độc lập, sau khi đã bắn tin cho Reuters và tạp chí Far Eastern Economic Review, Chanda đi vào bên trong Dinh và những điều sau đó ông chứng kiến đã luôn ở trong ký ức ông suốt 50 năm.

Chanda bước lên tầng lửng nơi có tấm thảm tròn lớn màu đỏ đậm với hình con rồng vàng ở giữa. Đây là nơi Tổng thống Việt Nam Cộng hòa Nguyễn Văn Thiệu thường đứng để tiếp khách.

Và chính tấm thảm đỏ đó, bây giờ có một vị khách mới: một người lính cộng sản trẻ tuổi.

"Chàng trai đó cởi chiếc dép lốp Cụ Hồ và cảm nhận tấm thảm bằng đôi chân trần của mình. Rõ ràng là cậu ta chưa từng có trải nghiệm nào như vậy - đặt chân trên một chiếc thảm mềm. Và nhìn cách cậu trai ấy khám phá dinh thự quả thật là một điều rất thú vị."

Và rồi có nhiều người lính khác đã chạy lên mái dinh để cắm lên lá cờ của Mặt trận Giải phóng và đứng trên ban công vẫy cờ.

Khi Chanda đi xuống cầu thang, ông nhìn thấy Đại tướng Dương Văn Minh đang ở dưới, xung quanh là những binh lính Bắc Việt.

"Sau đó vị đại tướng được hộ tống đến đài phát thanh, nơi ông đọc tuyên bố đầu hàng và chuyển giao quyền lực cho chính quyền mới."

Một điều khá bất ngờ, theo nhà báo Chanda, là trong suốt 7-8 ngày liền, Sài Gòn dường như cắt đứt liên lạc với thế giới bên ngoài: không thư từ, không cáp truyền, không điện tín.

Cánh phóng viên còn trụ lại Sài Gòn như Chanda đã hội lại với nhau cùng uống cà phê và gọi cả dâu tươi từ Đà Lạt để tráng miệng.

"Chúng tôi ngồi nghe đài sóng ngắn, trong khi thế giới ngoài kia đồn đoán rằng có thể đang xảy ra một cuộc tắm máu ở Sài Gòn. Chúng tôi nói đùa với nhau: 'Đây này, tụi này đang ăn dâu tây khi thiên hạ thì nghĩ ở đây có thảm sát'."

"Cảm giác ấy thật siêu thực," ông hồi tưởng.

'Anh còn ở đây à?'

Anh ấy chỉ cười rồi nói, 'Ừ, tôi bị lỡ chuyến bay mà.' Tôi hỏi tiếp: 'Còn gia đình anh thì sao?'

Anh trả lời, 'Họ đi được rồi.'

Tôi nói: 'Vậy thì tốt.'

"Nhưng tôi vẫn rất bất ngờ không rõ lý do vì sao ông ấy kẹt lại. Mãi đến vài năm sau tôi mới biết được sự thật: hóa ra ông ấy là một gián điệp cộng sản thuộc hàng cấp cao nhất ở trong lòng miền Nam, người trong nhiều thập kỷ đã cung cấp tin tình báo chiến lược cho Hà Nội."

"Mãi về sau, trong những buổi hàn huyên dài tại nhà ông ấy, nơi luôn đầy tiếng chim hót, ông ấy kể rằng mình đã tham gia cách mạng từ khi còn là một cậu học sinh trung học. Ông ấy muốn chiến đấu chống lại thực dân Pháp, muốn giải phóng đất nước khỏi ách thống trị của Pháp. Do đó, ông ấy gia nhập Đảng Cộng sản và thực ra, khi sang Mỹ du học, ông ấy vẫn đang hoạt động dưới sự chỉ đạo của Đảng. Và đó là nhiệm vụ được giao," ông Chanda kể.

Phạm Xuân Ẩn là một thiếu tướng tình báo, ông được phong danh hiệu Anh hùng Lực lượng Vũ trang nhân dân vào năm 1976. Tuy nhiên, suốt một thời gian dài sau chiến tranh, ông không còn được Hà Nội tin tưởng, bởi lẽ ông đã sống quá lâu trong lòng Việt Nam Cộng hòa, sống quá gần với người Mỹ.

Ông qua đời vào năm 2007 ở tuổi 80.

Đã có nhiều sách báo viết về cuộc đời ông Ẩn và đa phần tác giả Việt Nam lẫn nước ngoài đều đánh giá cao khả năng săn tin của ông Ẩn. Ông được xem là người Việt Nam "được phía Mỹ ưa chuộng nhất nhưng đã đánh lừa chính quyền Mỹ từ đầu đến cuối".

Trong trí nhớ của nhà báo Chanda, Phạm Xuân Ẩn không phải là một người quá đỗi huyền bí với những huyền thoại xoay quanh mà là một người đồng nghiệp, một người bạn ấm áp, hiếu khách mỗi khi ông đến chơi nhà.

"Ông ấy gần như mang dáng dấp của một triết gia - hiểu biết sâu rộng, đọc rất nhiều. Ẩn giúp đỡ tôi rất nhiều và tôi không biết vì sao, nhưng chắc chắn là ông ấy có thiện cảm với một chàng phóng viên trẻ người Ấn như tôi."

"Thời điểm đó, tôi chỉ là một trong hàng trăm nhà báo nước ngoài, là một trong số rất ít người Ấn và tôi nói được tiếng Pháp nên chúng tôi giao tiếp với nhau bằng tiếng Pháp. Giờ khi nhớ lại những gì chúng tôi nói với nhau, tôi nhận ra rằng ông ấy chưa bao giờ nói dối tôi điều gì, ông ấy luôn nói những điều ông ấy biết và có thể chia sẻ và tôi nghĩ đó là một điều đáng quý trọng nơi ông ấy," ông Chanda kể về điệp viên Phạm Xuân Ẩn.

Trong cuộc phỏng vấn với BBC, nhà báo Nayan Chanda nói rằng đối với người bạn Phạm Xuân Ẩn của ông khi đó, kết thúc cuộc chiến nghĩa là có được một khởi đầu mới, và ông ấy không còn phải sống trong nỗi lo sợ, cảnh giác thường trực.

"Ẩn ấy rất tự hào về những gì mình đã làm cho đất nước. Và tất nhiên, ông ấy đã chấp nhận rủi ro vô cùng lớn. Mỗi ngày, ông ấy có thể bị phát hiện, bị tra tấn, thậm chí bị giết.

"Tôi rất nhớ ông ấy. Tôi cứ thường sống trong nỗi nhớ thương ấy. Vì Ẩn đã không còn ở đây nữa. Ông ấy là một người yêu nước. Ông ấy đã làm điều mà rất nhiều người yêu nước từng làm và sẽ tiếp tục làm," Chanda chia sẻ.

Khi thực hiện cuộc phỏng vấn này, nhà báo Nayan Chanda đang cùng vợ mình chuẩn bị lên đường bay đến Sài Gòn để dự lễ kỷ niệm 50 năm kết thúc chiến tranh do Bộ Ngoại giao Việt Nam mời.

Ông nói với BBC: "Tôi cảm thấy thật may mắn vì mình vẫn còn sống, rất nhiều đồng nghiệp, bạn bè tôi đã qua đời. Vì vậy, tôi rất mừng khi được trở lại Sài Gòn, dự lễ kỷ niệm cho một cột mốc lịch sử mà tôi từng chứng kiến 50 năm trước."

Vì sao tháng 4 vẫn là thời điểm làm người Việt nhức nhối?

Trân Văn

Tại một sự kiện tưởng niệm biến cố 30 tháng Tư tại Little Saigon, California.

Tại một sự kiện tưởng niệm biến cố 30 tháng Tư tại Little Saigon, California.

Còn ba năm nữa là tròn 50 năm Việt Nam thống nhất về mặt địa lý nhưng thực tế cho thấy, thời gian không phải là yếu tố có thể tạo ra... đồng tâm.

Sắp hết tháng thứ tư của năm 2022 và dù sắp tròn 47 năm kể từ sự kiện 30/4/1975 nhưng tháng tư năm nay vẫn là thời điểm cho thấy sự kiện “giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước” không thống nhất được nhân tâm dù hệ thống chính trị, hệ thống công quyền Việt Nam không ngừng đề cao... “hòa hợp, hòa giải”...

Không chỉ ở hải ngoại, tại Việt Nam, nhờ Internet và thực trạng quốc gia trong 47 năm qua, đặc biệt là thời gian gần đây đã khiến nhận thức về sự kiện 30/4/1975 đang tiếp tục thay đổi cả trên diện rộng lẫn chiều sâu, ngược chiều với nỗ lực tuyên truyền về cuộc “kháng chiến chống Mỹ” nhằm... “giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước”!..

Ví dụ, Nguyễn Thiện góp ý về... “Ngụy”: Cách đây nhiều năm, báo Tuổi Trẻ đề nghị tôi viết suy nghĩ về 30 tháng 4. Tôi nêu ý kiến là phải chấm dứt việc gọi Việt Nam Cộng hòa (VNCH) là “ngụy” và Tuổi Trẻ lúc ấy đã đăng. Theo dõi, tôi thấy thay đổi chậm, nhiều phim tài liệu chiếu trên Đài Truyền hình Quốc gia vẫn ra rả... “ngụy”. Tôi mong dịp 30 tháng 4 này, Bộ Chính trị có văn bản chỉ đạo toàn bộ hệ thống chính trị không được gọi VNCH là ngụy. Nếu điều đó được làm với sự thành tâm thì không chỉ nhằm hòa giải đoàn kết dân tộc mà còn liên quan mật thiết đến tính pháp lý khi chúng ta khẳng định với thế giới rằng Hoàng Sa, Trường Sa là của Việt Nam (1).

Ví dụ, Nguyễn Đình Bin – cựu Ủy viên BCH TƯ đảng CSVN, cựu Thứ trưởng Thường trực Bộ Ngoại giao kiêm Chủ nhiệm Ủy ban về người Việt Nam ở nước ngoài – nhấn mạnh “thiết tha kiến nghị” của ông: Truy phong “Liệt sĩ” và khen thưởng xứng đáng các sĩ quan, binh lính, viên chức của chính quyền Việt Nam Cộng hòa đã hy sinh để bảo vệ lãnh thổ thiêng liêng của tổ quốc ở Hoàng Sa. Đó là những người con đích thực của dân tộc Việt Nam. Thực hiện đầy đủ chính sách người có công hiện hành đối với họ và thân nhân, cũng như tất cả sĩ quan, binh lính, viên chức khác của chính quyền Việt Nam Cộng hòa và đồng bào miền Nam đã có công tham gia phục vụ cuộc chiến đấu lịch sử này.

Ông Bin đề nghị: Xây dựng tượng đài xứng đáng về sự kiện hải chiến ở Hoàng Sa tại thành phố Đà Nẵng. Xây dựng tượng đài xứng đáng tưởng niệm các Liệt sĩ Gạc Ma và những người đã anh dũng hy sinh bảo vệ quần đảo Trường Sa tại thành phố Nha Trang. Xây dựng tượng đài xứng đáng, đặt tại Hà Nội, Huế và thành phố Hồ Chí Minh để tưởng niệm tất cả đồng bào ta, dù ở bên này hay bên kia, đã ngã xuống trong các cuộc chiến tranh đã diễn ra trên đất nước ta hơn một thế kỷ qua, nói cho cùng, cũng như toàn thể dân tộc ta, đều là nạn nhân của đại họa ngoại bang đến thống trị và xâm lược nước ta và của cuộc xung đột tư tưởng Đông – Tây trực tiếp đã diễn ra trên đất nước ta.

Ông Bin còn đề nghị: Chấm dứt chính sách phân biệt đối xử, thực hiện chính sách xã hội hiện hành đối với cả các thương, phế binh, viên chức cũ của chính quyền Việt Nam Cộng hòa và thân nhân. Theo ông: Các việc làm nói trên sẽ lay động mọi trái tim Việt, khơi dậy và thổi bùng nhiệt huyết yêu nước, tình nghĩa đồng bào, góp phần hòa giải, hòa hợp, hàn gắn vết thương dân tộc sau gần nửa thế kỷ chiến tranh chấm dứt vẫn còn rỉ máu, kết nối mọi con cháu các Vua Hùng, ở trong cũng như ngoài nước, thành một khối, đồng lòng sát cánh cùng nhau chung sức đạp bằng mọi chông gai, trở ngại, đưa non sông gấm vóc bật dậy, đuổi kịp và sánh vai tiến bước cùng các quốc gia giầu mạnh, tiên tiến trên thế giới, bảo vệ vững chắc toàn vẹn chủ quyền lãnh thổ, biển, đảo, vùng trời thiêng liêng của Tổ quốc đã và đang bị Trung Quốc vi phạm, xâm lấn nghiêm trọng (2)...

Giống như 47 năm qua, tháng tư năm nay, có rất nhiều người hồi tưởng về những gì họ đã trải qua trước, trong cũng như sau sự kiện 30/4/1975, chẳng hạn trên “Trang văn chương miền Nam” (3), Thanh Luu đề nghị mỗi người trong số hơn 75.000 thành viên kể lại chuyện của chính họ (4)...

30 tháng 4 năm nay, Hoang Ngoc Dieu công bố một tài liệu được lưu trữ trong kho dữ liệu của “Ủy ban nhân dân tỉnh Phú Khánh” (hình thành sau tháng 4/1975 và đã được tách ra thành Phú Yên và Khánh Hòa). Theo Hoang Ngoc Dieu thì trong quá trình lục lọc, tìm kiếm tài liệu, ông tìm được tài liệu này – bản thống kê tên chủ sở hữu và địa chỉ những bất động sản bị đảng CSVN “tịch thu” sau khi “giải phóng hoàn toàn miền Nam”. Hoang Ngoc Dieu nhấn mạnh, danh sách bất động sản bị tịch thu và nay ông công bố chỉ trong phạm vi thị xã Nha Trang – nơi theo thống kê của Nha Điền địa chỉ có khoảng hơn 10.000 gia đình nhưng có tới hơn 1.000 gia đình bị “tịch thu” nhà.

Ngoài việc đề nghị mọi người tham khảo, Dieu lưu ý: Ai có tên trong danh sách hoặc ai đang cư ngụ ở những địa chỉ có trong danh sách thì nên biết rằng, năm xưa, từng căn nhà trong danh sách này đã từng là mái ấm – nơi cư trú của gia đình nào đó rồi bị cướp đoạt sau khi miền Nam “được giải phóng” (5).

Từ danh sách mà Hoang Ngoc Dieu công bố, Như Hiếu – một friend của Dieu – kể thêm câu chuyện về gia đình bác gái. Vợ chồng bà có bốn người con ngụ ở Nha Trang. Họ có nhà và một dãy phòng trọ cho thuê. Sau khi miền Nam “được giải phóng”, gia đình này không chỉ tan tác mà còn mất sạch tài sản. Đầu tiên là dãy phòng trọ cho thuê bị tịch thu, kế đó là họ bị “tịch biên tài sản” vì là “tư sản”. Trắng tay, họ bỏ Nha Trang vào TP.HCM ở trọ nhà sui gia rồi mất... Con cái họ đã bỏ xứ đi ngoại quốc. Như Hiếu cho biết: Anh chị họ của tôi giờ đang ở bên Mỹ. Tuy không tiện để hỏi cho tường tận nhưng tôi biết chắc toàn bộ tài sản của họ đều... lọt vào tay... “tộc cối”!..

Cho dù vẫn đề cao... “hòa hợp, hòa giải” nhưng những diễn biến về mặt nhận thức trong tất cả các giới ở Việt Nam như vừa kề đã khiến hệ thống chính trị, hệ thống công quyền buộc phải tự lột mặt nạ, một số cơ quan truyền thông trong hệ thống truyền thông chính thức như Quân Đội Nhân Dân, Công An Nhân Dân,... trước nay luôn sắm vai... “xung kích” để bảo vệ... “sự đúng đắn” của đảng CSVN, giờ bị đẩy vào thế phải sổ toẹt “hòa hợp, hòa giải” hay “đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết”... Theo Quân Đội Nhân Dân thì... “Hòa hợp dân tộc không phải là trộn lẫn, đánh đồng chính nghĩa và phi nghĩa” (6).

Bất kể các tư liệu lịch sử đã được bạch hóa cả ở trong lẫn ngoài Việt Nam, chứng minh đảng CSVN đã xâm chiếm miền Nam Việt Nam suốt 20 năm, chính quyền cộng sản ở miền Bắc Việt Nam đã vi phạm các cam kết với cộng đồng quốc tế trong những hiệp định như Geneve (1954), Paris (1973), vừa xin, vừa vay đủ thứ từ các quốc gia trong khối cộng sản, vừa đón ngoại nhân vào lãnh thổ để gia tăng nguồn lực xâm chiếm miền Nam,... thì “hòa hợp dân tộc” vẫn là phải cúi đầu thừa nhận... sự kháng cự của miền Nam Việt Nam là “phi nghĩa” và “chính quyền Việt Nam Cộng hòa là tay sai của Mỹ, thực hiện mưu đồ của Mỹ là biến Việt Nam trở thành thuộc địa kiểu mới”.

Với quan điểm như thế, Công An Nhân Dân xếp những người không chấp nhận “hòa hợp, hòa giải” bằng cách... cúi đầu thừa nhận “chính nghĩa” của cuộc chiến 21 năm do đảng CSVN khởi xuống để “giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước” là “chống đối”, xếp việc có chính kiến khác với quan điểm của đảng về cuộc chiến này là “giữ cách nhìn thù hận về đất nước, quê hương”. Lên án họ “không có khái niệm hòa hợp”, thiếu thiện chí, “chứng tỏ sự bảo thủ, định kiến trước sự đổi mới, mở cửa của đất nước cũng như truyền thống bao dung, chung lòng đất mẹ, ân nghĩa một nhà…”. Khuyên họ “hướng về nguồn cội bằng sự chân thành chứ không phải là đặt điều kiện” (7).

Còn ba năm nữa là tròn 50 năm Việt Nam thống nhất về mặt địa lý nhưng thực tế cho thấy, thời gian không phải là yếu tố có thể tạo ra... đồng tâm. Tại sao “hòa hợp, hợp giải” thất bại, thậm chí càng ngày càng nhiều người Việt nhận thức lại về cuộc chiến “giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước”, về sự kiện 30/4/1975?

Trường Giang/VOV (thực hiện)|

Trong cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân năm 1975, đặc biệt là Chiến dịch Tây Nguyên, nghệ thuật tác chiến của Bộ đội Tăng – Thiết giáp đã phát triển đến trình độ cao. Bộ đội Tăng – Thiết giáp đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ tiêu diệt các mục tiêu quan trọng, chi viện, hỗ trợ bộ binh đánh chiếm các mục tiêu quan trọng, then chốt, tạo nên bước đột phá trong từng trận đánh, từng chiến dịch, góp phần quan trọng đẩy nhanh sự sụp đổ của chế độ Việt Nam Cộng hòa (VNCH).

Phóng viên VOV phỏng vấn Đại tá, Tiến sĩ Trịnh Đình Thuận, giảng viên Khoa Binh chủng, Học viện Quốc phòng về nội dung này.

PV : Trong Chiến dịch Tây Nguyên, xe tăng của ta đã phải cơ động hơn 300km, địch có hệ thống trinh sát hiện đại, xe tăng khi cơ động lại phát ra tiếng ồn lớn. Vậy làm thế nào chúng ta có thể đưa xe tăng vào trận địa một cách bí mật mà địch không phát hiện ra?

Đại tá Trịnh Đình Thuận : Để tạo sức mạnh áp đảo trong Chiến dịch Tây Nguyện, đặc biệt là trận đánh vào thị xã Buôn Ma Thuột, Bộ Tư lệnh chiến dịch đã tập trung toàn bộ Trung đoàn Tăng – Thiết giáp 273, với 63 xe tăng, thiết giáp cho cuộc tiến công thị xã Buôn Ma Thuột.

Đây cũng là lần đầu tiên ta sử dụng một trung đoàn tăng cho một trận then chốt. So sánh lực lượng trong trận này, tăng, thiết giáp của ta gấp 4,8 lần. Làm thế nào để chúng ta có thể đưa xe tăng vào thị xã Buôn Ma Thuột một cách bí mật, bất ngờ? Để sử dụng xe tăng bí mật, tạo yếu tố bất ngờ là vấn đề hết sức khó khăn. Do tăng, thiết giáp là mục tiêu có kích thước lớn, khi cơ động tạo tiến ồn, khói bụi, độ phát xạ, phát nhiệt cao dễ bị không quân, trinh sát của địch phát hiện.

Để giữ bí mật, bộ đội tăng, thiết giáp ngoài tinh thần kỷ luật hành quân rất nghiêm ngặt thì còn phải mưu trí, sáng tạo, linh hoạt. Điều này được chứng minh, đó là cuối tháng 2/1975, Trung đoàn xe tăng 273 đã vượt 300km từ Bắc Kon Tum xuống Nam Tây Nguyên vào khu vực tập kết cách Buôn Ma Thuột 40km trong điều kiện trên đường hành quân, máy bay trinh sát của địch hoạt động liên tục, các tốp biệt kích thám báo thăm dò.

Để tránh địch phát hiện, đơn vị đã quán triệt tuyệt đối không sử dụng vô tuyến điện khi liên lạc, xe tăng luôn được ngụy trang cẩn thận, khi ra vào khu vực trú quân phải xóa sạch vết xích, đặc biệt là chủ yếu hành quân vào ban đêm. Nhờ vậy, xe tăng của ta đã đến khu vực tập kết bảo đảm an toàn.

PV : Nhưng đó chỉ là bước đầu vì từ vị trí tập kết đến thị xã Buôn Ma Thuật còn 40km nữa, việc đưa xe tăng vào thị xã một cách bí mật không phải là chuyện dễ dàng?

Đại tá Trịnh Đình Thuận : Để giải quyết vấn đề này, bộ đội tăng, thiết giáp đã có cách làm rất mưu trí, sáng tạo đó là hiệp đồng chặt chẽ với bộ binh, công binh của chiến dịch đi trinh sát và đánh dấu các đường cơ động cho xe tăng. Các cây trên đường được bộ đội ta cưa đứt 2/3 thân cây theo chiều xe tiến, để tránh bị lộ.

Đến giờ xuất kích, lợi dụng tiếng nổ của pháo binh, súng bộ binh, xe tăng của ta xông lên húc đổ cây để cơ động với tốc độ cao, dẫn dắt bộ binh xung phong. Sự xuất hiện của xe tăng, xe thiết giáp khiến địch vô cùng bất ngờ, hoảng loạn. Kết quả là 11h ngày 11/3 (tức là chỉ sau hơn 1 ngày chiến đấu), toàn bộ quân địch ở thị xã Buôn Ma Thuột bị tiêu diệt.

PV : Phát huy lợi thế, kinh nghiệm từ Chiến thắng Tây Nguyên, nhất là trận đánh then chốt quyết định vào thị xã Buôn Ma Thuột thì đến với Chiến dịch Hồ Chí Minh, cách đánh của bộ đội tăng, thiết giáp được thể hiện như thế nào?

Đại tá Trịnh Đình Thuận: Sau đòn điểm huyệt ở Buôn Ma Thuột, địch có triệu chứng tan vỡ, tạo cho ta thời cơ chiến lược vô cùng thuận lợi, đòi hỏi các lực lượng của ta phải có cách đánh táo bạo, thần tốc đạt hiệu suất chiến đấu cao hơn.

Trong bối cảnh đó, bộ đội tăng, thiết giáp đã vận dụng thành công cách đánh mới đó là “đánh địch trong hành tiến”. Cách đánh này được thể hiện đó là ta rút ngắn thời gian làm công tác tổ chức chuẩn bị. Quá trình hành quân tiếp cận địch cũng là quá trình bổ sung kế hoạch tác chiến.

Quá trình tiến công kết hợp đột phá mạnh với bao vây, chia cắt quân địch, dẫn dắt và cùng bộ binh đánh lướt qua, thọc sâu đánh chiếm mục tiêu đã định. Cách đánh này được vận dụng khi quân ta tiến vào Sài Gòn, Lữ đoàn Tăng 203 đã đánh lướt qua ngã ba Xa Lộ, ngã ba Thủ Dầu Một, ngã tư Thủ Đức, cầu Sài Gòn, cầu Thị Nghè để nhanh chóng tiến vào đánh chiếm dinh Tổng thống ngụy quyền Sài Gòn.

Khi gặp địch ngăn cản ở dọc đường ta tìm cách kiềm chế, đánh lướt, đánh vòng sau lưng địch buộc chúng phải tháo chạy. Bên cạnh đó, cách đánh còn thể hiện tinh thần tích cực, chủ động, sáng tạo, nghệ thuật sử dụng tăng, thiết giáp linh hoạt, đúng thời cơ.

Như ta thấy, khi tiến công vào Sài Gòn, các trung đoàn, lữ đoàn tăng, thiết giáp đã sử dụng 1 phần lực lượng chi viện cho các binh đoàn làm nhiệm vụ đột phá, mở cửa chiến dịch nhằm bao vây, tiêu diệt các lực lượng tác chiến chủ yếu của quân ngụy ở vòng ngoài thành phố, chặn tất cả các con đường rút vào Sài Gòn, không cho chúng co cụm. Lực lượng tăng, thiết giáp còn lại tham gia tác chiến trong lực lượng thọc sâu của các quân đoàn.

PV : Ông có thể cho biết rõ hơn về nghệ thuật hiệp đồng tác chiến giữa bộ binh và xe tăng trong trận quyết chiến cuối cùng – Chiến dịch Hồ Chí Minh?

Đại tá Trịnh Đình Thuận: Trong Chiến dịch Hồ Chí Minh, nghệ thuật hiệp đồng tác chiến giữa bộ binh và xe tăng được thể hiện trên cả 2 phương thức:

Phương thức hiệp đồng thứ nhất là tăng, thiết giáp được phối thuộc cho các trung, sư đoàn bộ binh để chi viện hoặc cùng các phân đội bộ binh chiến đấu dưới sự chỉ huy của người chỉ huy binh chủng hợp thành cấp trung đoàn, sư đoàn. Phương pháp này được áp dụng tương đối phổ biến trong các chiến dịch trước đây.

Phương thức hiệp đồng thứ 2 là tiểu đoàn, trung đoàn hoặc lữ đoàn tăng, thiết giáp được tăng cường thêm các đơn vị bộ binh, pháo binh, cao xạ, công binh… lấy tăng, thiết giáp làm lực lượng trung tâm để hiệp đồng, các lực lượng chiến đấu dưới sự chỉ huy của cán bộ tăng, thiết giáp. Đây là bước phát triển rất mới về nghệ thuật tác chiến của bộ đội tăng, thiết giáp.

Với phương thức này khi đảm nhiệm mũi vu hồi chiến dịch hay thọc sâu, khi hành động trên một hướng chiến dịch, trong một thế trận chung, lực lượng tăng, thiết giáp vẫn có thể hoàn thành vai trò là lực lượng đột kích chủ yếu của nó.

Điển hình là trong Chiến dịch Hồ Chí Minh, Lữ đoàn Xe tăng 203 đã thực hiện thành công phương thức này khi dẫn đầu đầu đội hình thọc sâu của Quân đoàn 2 đánh vào sào huyệt cuối cùng của chế độ ngụy quyền Sài Gòn giành thắng lợi góp phần đi đến kết thúc chiến tranh.

Với cách đánh trên đã mang lại hiệu quả to lớn, trên 5 hướng tiến công, tăng, thiết giáp đã trở thành lực lượng đột kích chủ yếu, chi viện đắc lực cho các binh đoàn hoàn thành thắng lợi nhiệm vụ đột phá chiến dịch trong thời gian ngắn và dẫn đầu đội hình đánh chiếm 5 mục tiêu trọng yếu của chiến dịch ở trung tâm Thành phố Sài Gòn, với hình ảnh 2 chiếc xe tăng mang số hiệu 390 và 843 húc đổ cổng chính Dinh Độc lập trưa 30/4/1975 là minh chứng sinh động, đồng thời là niềm tự hào của Quân đội nhân dân Việt Nam nói chung và của bộ đội tăng, thiết giáp Việt Nam nói riêng.    Vương Hồng Anh

Một Câu Chuyện Về Hai "Cuộc Giải Phóng": Hồ Chí Minh và Donald Trump

**Ngày 30 tháng 4 năm 1975** và **ngày 2 tháng 4 năm 2025** — hai mốc thời gian tưởng chừng không liên quan, nhưng lại có một điểm chung đáng chú ý. Cả hai đều được ca ngợi là những "cuộc giải phóng," nhưng đằng sau những khẩu hiệu chiến thắng là những câu chuyện về tranh cãi, vỡ mộng và hậu quả không mong muốn. "Giải phóng" miền Nam Việt Nam của Hồ Chí Minh và "Ngày Giải Phóng" tự xưng của Donald Trump cho nền kinh tế Mỹ đều cho thấy một điểm chung: tuyên truyền chiến thắng thực tế.

*"Giải Phóng" của Hồ Chí Minh: Một Chiến Thắng Đắt Giá**

Vào ngày 30 tháng 4 năm 1975, quân đội miền Bắc tiến vào Sài Gòn, tuyên bố "giải phóng" miền Nam Việt Nam. Tuy nhiên, thực tế sau đó lại là một bức tranh ảm đạm đối với người dân miền Nam, những người bị "giải phóng" khỏi một hệ thống chỉ để bị ràng buộc bởi một hệ thống khác. Đây là những gì mà "giải phóng" thực sự mang lại:

- **Sụp Đổ Kinh Tế**: Nền kinh tế tương đối thịnh vượng của miền Nam bị phá hủy. Tài sản tư nhân bị tịch thu, doanh nghiệp bị quốc hữu hóa, và tài sản được phân phối lại — nhưng chủ yếu rơi vào tay chế độ mới.

- **Tước Đoạt Tự Do Cá Nhân**: Lời hứa về tự do nhanh chóng tan biến khi kiểm duyệt, đàn áp chính trị và các trại cải tạo trở thành điều bình thường. "Giải phóng" trở thành một cách nói khác của kiểm soát và áp bức.

- **Một Quốc Gia Chia Rẽ**: Trong khi miền Bắc tuyên bố thống nhất, những vết sẹo do chiến tranh và việc áp đặt các lý tưởng cộng sản đã làm sâu sắc thêm sự oán giận, khiến nhiều người phải bỏ trốn dưới dạng "thuyền nhân."

Trớ trêu thay, nhiều thập kỷ sau, chính chế độ từng trục xuất người Mỹ "đế quốc" lại trải thảm đỏ chào đón các nhà đầu tư và viện trợ từ Hoa Kỳ, một biểu tượng rõ ràng của sự mâu thuẫn.

*"Ngày Giải Phóng" của Trump: Kinh Tế Cô Lập**

Chuyển sang ngày 2 tháng 4 năm 2025, chúng ta chứng kiến một "cuộc giải phóng" khác — lần này do cựu Tổng thống Donald Trump dẫn đầu. Ông tuyên bố áp dụng các mức thuế nhập khẩu lớn, gọi đó là "Ngày Giải Phóng," với lời hứa giải phóng nước Mỹ khỏi sự phụ thuộc vào hàng hóa nước ngoài và khôi phục vinh quang kinh tế. Nhưng giống như "giải phóng" của Hồ Chí Minh, thực tế lại cho thấy một bức tranh khác:

- **Thuế Quan Tăng Vọt**: Với mức thuế 10% áp dụng cho tất cả hàng nhập khẩu và mức cao hơn đối với các đối tác thương mại chính, kế hoạch của Trump ngay lập tức gây chấn động thị trường toàn cầu. Người tiêu dùng Mỹ, vốn đã phải đối mặt với lạm phát, giờ đây phải chịu giá cả cao hơn cho các mặt hàng thiết yếu.

- **Cô Lập Kinh Tế**: Bằng cách làm mất lòng các đối tác thương mại như Trung Quốc và Liên minh Châu Âu với mức thuế lần lượt là 34% và 20%, Mỹ có nguy cơ mất vị thế là một đối tác thương mại đáng tin cậy. Các doanh nghiệp phụ thuộc vào chuỗi cung ứng toàn cầu phải đối mặt với sự gián đoạn.

- **Lợi Ích Ngắn Hạn, Đau Đớn Dài Hạn**: Trong khi Trump ca ngợi động thái này là một chiến thắng cho ngành sản xuất Mỹ, các nhà kinh tế cảnh báo về việc mất việc làm trong các ngành phụ thuộc vào xuất khẩu và giảm đầu tư nước ngoài. "Giải phóng" này phải trả giá bằng sự ổn định kinh tế.

  **Những Điểm Tương Đồng Trong Tuyên Truyền**

 Cả hai nhà lãnh đạo đều sử dụng ngôn từ hoa mỹ để che giấu những tác động sâu xa của hành động của họ:

 - **"Giải Phóng" Là Một Lớp Màn Che**: Lời hứa tự do của Hồ Chí Minh che giấu một chế độ áp bức. "Ngày Giải Phóng" của Trump cũng che đậy một chính sách có nguy cơ gây hại kinh tế dưới danh nghĩa lòng yêu nước.

 - **Người Dân Phải Trả Giá**: Trong cả hai trường hợp, người dân thường phải gánh chịu hậu quả. Đối với miền Nam Việt Nam, đó là mất đi sự tự chủ và thịnh vượng. Đối với người Mỹ, đó có thể là chi phí sinh hoạt cao hơn và ảnh hưởng toàn cầu suy giảm.

 **Kết Luận: Một Bài Học Cảnh Báo**

Lịch sử có xu hướng lặp lại, thường theo những cách mỉa mai nhất. "Giải phóng" miền Nam Việt Nam của Hồ Chí Minh và "giải phóng" nền kinh tế Mỹ của Donald Trump là những bài học cảnh báo về nguy cơ của ngôn từ dân túy và các chính sách thiển cận. Dù là trên đường phố Sài Gòn năm 1975 hay trong các phòng họp của Mỹ năm 2025, một sự thật vẫn tồn tại: sự giải phóng thực sự không thể bị ép buộc, và chắc chắn không thể mua được bằng những lời hứa rỗng tuếch và khẩu hiệu cao xa.