Nỗi đau của người dân mất người thân, nhà cửa và sinh kế vì xả lũ không thể coi là “tai nạn khách quan.” Khi năm nào cũng lặp lại, đó là thất bại của quản trị và lương tâm. Lũ là thiên tai, nhưng thảm họa là nhân tai — sinh ra từ hệ thống vô trách nhiệm, thông tin mù mờ và quyết định thiếu cơ sở khoa học.

Thảm Họa Lũ Lụt do Thủy Điện Xả Lũ: “Ai cũng đúng, dân vẫn sai”

Thủy điện miền Trung xả lũ ‘giết người,’ ai chịu trách nhiệm?

Đợt mưa và thủy điện xả lũ lớn chưa từng có tại các tỉnh Nam Trung Bộ từ 18 đến 22 Tháng Mười Một làm ít nhất 98 người chết, 10 người mất tích, thiệt hại vật chất tăng lên 14,352 tỷ đồng, khoảng $545 triệu. Sau hơn một tuần vẫn chưa có ai nhận trách nhiệm

Đợt mưa lũ lịch sử tại Nam Trung Bộ từ 18–22/11 đã cướp đi sinh mạng của 98 người, khiến 10 người mất tích, gây thiệt hại vật chất lên tới 14.352 tỷ đồng (~545 triệu USD), nhưng đến nay vẫn chưa có ai đứng ra nhận trách nhiệm.

🌧️ Thảm họa chưa từng có: Lũ chồng lũ, xả lũ dồn dập

Từ ngày 18 đến 22 tháng 11 năm 2025, các tỉnh Nam Trung Bộ như Đắk Lắk, Khánh Hòa, Gia Lai, Lâm Đồng và Quảng Ngãi hứng chịu một đợt mưa lũ được đánh giá là nghiêm trọng và bất thường nhất trong nhiều năm. Lượng mưa vượt ngưỡng lịch sử, kết hợp với việc nhiều hồ thủy điện đồng loạt xả lũ, đã gây ra lũ quét, ngập sâu và sạt lở đất trên diện rộng.

• Số liệu thiệt hại tính đến ngày 26/11:

  • 98 người chết, trong đó riêng Đắk Lắk có tới 63 người thiệt mạng.

  • 10 người mất tích, chủ yếu ở Đắk Lắk và Đà Nẵng.

  • 426 nhà dân bị sập, hơn 2.000 nhà hư hỏng, 272.000 nhà bị ngập.

  • Thiệt hại kinh tế sơ bộ: 14.352 tỷ đồng (~545 triệu USD).

⚠️ Vấn đề nghiêm trọng: Không ai nhận trách nhiệm

Dù thiệt hại nhân mạng và vật chất rất lớn, sau hơn một tuần vẫn chưa có cá nhân hay tổ chức nào đứng ra nhận trách nhiệm. Các chủ hồ thủy điện đều khẳng định đã “xả lũ đúng quy trình,” trong khi chính quyền địa phương nói đã “làm đúng phận sự.” Tuy nhiên, thực tế cho thấy:

• Người dân không được cảnh báo kịp thời, nhiều nơi bị ngập sâu chỉ vài giờ sau khi xả lũ.

• Quy trình vận hành hồ chứa thiếu linh hoạt, không tính đến kịch bản lũ kép hoặc lũ muộn.

• Không có cơ chế điều tra độc lập để xác minh nguyên nhân và trách nhiệm cụ thể.

Thủ tướng đã yêu cầu rà soát việc vận hành hồ thủy điện và đánh giá nguyên nhân ngập lụt, nhưng chưa có kết luận chính thức.

🧭 Yêu cầu cải cách và minh bạch

Thảm họa này đặt ra yêu cầu cấp thiết về cải cách quản lý rủi ro thiên tai:

• Cập nhật quy trình liên hồ chứa theo mô hình lũ kép, giới hạn tốc độ xả và yêu cầu cảnh báo trước tối thiểu 4–6 giờ.

• Thiết lập cơ chế điều tra độc lập khi xảy ra thiệt hại lớn, có sự tham gia của chuyên gia, cộng đồng và báo chí.

• Truy cứu trách nhiệm cá nhân nếu vận hành sai quy định hoặc gây hậu quả nghiêm trọng.

• Minh bạch dữ liệu vận hành hồ và cảnh báo thời gian thực đến người dân.

📌 Kết luận

Không thể để thảm họa lặp lại hàng năm mà không ai chịu trách nhiệm. Mạng sống của người dân không thể bị cuốn trôi trong sự im lặng và biện minh. Cần một hệ thống quản trị thiên tai hiện đại, minh bạch và có trách nhiệm — nơi “đúng quy trình” không phải là cái cớ để thoái thác lương tâm và pháp lý.

Sources: Tuổi Trẻ o­nline – Cập nhật mưa lũ Nam Trung Bộ MSN News – 98 người chết, 10 mất tích

⚠️ Vấn đề Cốt Lõi

• Trách nhiệm phân tán: Chủ hồ thủy điện nói “xả lũ đúng quy trình”, Chủ tịch tỉnh nói “ra lệnh đúng phận sự”, nhưng dân vẫn chết. Đây là khủng hoảng quản trị, không chỉ là thiên tai.
• Quy trình cứng nhắc: Nhiều hồ chỉ thiết kế để phát điện, không chống lũ. Khi mưa lớn bất thường, buộc phải xả khẩn cấp, gây ngập hạ du.
• Thiếu cảnh báo hiệu quả: Thông tin xả lũ không đến kịp người dân, hoặc quá chung chung.
• Niềm tin bị xói mòn: Khi “ai cũng đúng” nhưng dân vẫn thiệt hại, hệ thống quản lý mất uy tín.

📊 Phân Tích Vai Trò và Mâu Thuẫn

💡 Giải Pháp Tối Ưu

1. Cơ chế và Quy trình

• Áp dụng mô hình lũ kép/lũ muộn: Quy trình liên hồ phải tính đến kịch bản lũ chồng lũ.
• Giới hạn tốc độ xả: Không tăng lưu lượng quá nhanh (ví dụ ≤ 500 m³/s mỗi giờ), kèm thông báo trước 4–6 giờ.
• Cơ chế thuê dung tích phòng lũ: Nhà nước/quỹ phòng chống thiên tai “mua lại” phần dung tích phát điện để dành cho phòng lũ. Nếu dự báo sai, chủ hồ được bồi hoàn. → Giải quyết mâu thuẫn lợi ích phát điện vs phòng lũ.

2. Tổ chức và Công nghệ

• Trung tâm dự báo lũ tỉnh: Đội ngũ chuyên môn độc lập, tham mưu trực tiếp cho lãnh đạo.
• Ứng dụng công nghệ số: Quan trắc mưa, mực nước, lưu lượng xả real-time, công khai trên nền tảng số.
• Cảnh báo đa kênh: SMS, loa truyền thanh, mạng xã hội, ứng dụng di động – đảm bảo thông tin đến từng hộ dân.

3. Trách nhiệm và Pháp lý

• Làm rõ trách nhiệm cá nhân: Chủ hồ và Chủ tịch tỉnh phải chịu trách nhiệm nếu thiệt hại xảy ra do quy trình lỗi thời hoặc thiếu linh hoạt.
• Truy cứu pháp lý: Nếu xả lũ sai quy định gây thiệt hại, phải xử lý hình sự.

4. Đầu tư và Cộng đồng

• Xây dựng hồ chứa đa mục tiêu: Vừa phát điện, vừa điều tiết lũ.
• Tập huấn sơ tán cho dân: Diễn tập định kỳ để người dân biết cách ứng phó.
• Quỹ hỗ trợ khẩn cấp: Thủy điện phải đóng góp để bồi thường cho vùng hạ du.

📌 Kết luận

Thảm họa lũ do thủy điện xả lũ là khủng hoảng quản trị: khi “ai cũng đúng” thì dân luôn sai. Muốn tránh tái diễn, Việt Nam cần:

• Quy trình liên hồ linh hoạt
• Cảnh báo sớm, đa kênh
• Trách nhiệm pháp lý rõ ràng
• Đầu tư hạ tầng chống lũ và cộng đồng chủ động

Đặt an toàn người dân và hạ du lên trên lợi ích kinh tế của phát điện – đó mới là thước đo của một hệ thống quản trị hiện đại và nhân văn.

🗂️ Ma Trận Trách Nhiệm trong Quản Lý Xả Lũ

📌 Ý nghĩa

• Nhà máy thủy điện: chịu trách nhiệm kỹ thuật và minh bạch thông tin.
• Chính quyền địa phương: chịu trách nhiệm tổ chức, điều hành và bảo vệ dân.
• Cộng đồng dân cư: chủ động ứng phó, hợp tác và phản hồi.

Vấn đề cốt lõi về quản trị và đạo đức công

• Trách nhiệm phân tán: Ai cũng nói “đúng quy trình,” nhưng không ai chịu trách nhiệm cuối cùng khi dân chết và tài sản bị cuốn trôi.
• Quy trình lỗi thời: Nhiều hồ thiết kế ưu tiên phát điện, không có dung tích phòng lũ đủ, dẫn đến xả gấp, tăng đột biến lưu lượng, gây sốc lũ ở hạ du.
• Thiếu cảnh báo hiệu quả: Thông báo chậm, chung chung, không nêu lưu lượng và mốc thời gian, khiến người dân không kịp sơ tán.
• Hành chính hóa quyết định kỹ thuật: Quyết định xả lũ bị chi phối bởi chỉ đạo hành chính thay vì mô hình thủy văn, dự báo mưa lũ thời gian thực, và kịch bản lũ kép.
• Xâm hại niềm tin xã hội: Khi nhà nước và doanh nghiệp đều “đúng”, người dân mất niềm tin vào thể chế và công lý.

Phê bình và lên án tính vô trách nhiệm

• Vô cảm trước an toàn hạ du: Đặt lợi ích phát điện lên trên sinh mạng người dân, coi lũ là biến cố để “rửa tay” bằng câu thần chú “đúng quy trình.”
• Kém minh bạch: Không công khai dữ liệu vận hành hồ, lưu lượng xả theo thời gian thực, và biện minh bằng báo cáo khép kín.
• Phủ nhận học thuật và bằng chứng: Phớt lờ mô hình lũ kép, biến đổi khí hậu, và nguyên tắc giới hạn tốc độ xả — những chuẩn mực đã phổ biến trong quản trị rủi ro hiện đại.
• Không chịu trách nhiệm cá nhân: Khi có thiệt hại nghiêm trọng, hiếm khi có điều tra độc lập, truy cứu trách nhiệm cá nhân, hay cải cách quy trình một cách thực chất.
• Đạo đức công bị bào mòn: Lương tâm công vụ đòi hỏi “bảo vệ dân trước hết”; để dân chết vì thiếu cảnh báo và vận hành ẩu là sự phản bội sứ mệnh ấy.

Yêu cầu về trách nhiệm pháp lý và lương tâm

• Điều tra độc lập bắt buộc: Thiết lập cơ chế điều tra sự cố xả lũ với sự tham gia của chuyên gia độc lập, cộng đồng hạ du, và báo cáo công khai.
• Truy cứu trách nhiệm cá nhân: Nếu sai quy định, chậm cảnh báo, hoặc vận hành gây hậu quả nghiêm trọng, phải xử lý theo luật; không nấp sau tập thể hay “đúng quy trình.”
• Bồi thường công bằng và kịp thời: Đảm bảo đền bù thiệt hại, hỗ trợ tái thiết, và quỹ dự phòng cho vùng hạ du do doanh nghiệp thủy điện đóng góp bắt buộc.
• Cam kết đạo đức: Lãnh đạo và chủ hồ phải công khai xin lỗi, nhận trách nhiệm, và ký cam kết cải cách vận hành dựa trên chuẩn khoa học — đó là nền tảng khôi phục niềm tin.

Điểm mạnh của sơ đồ này là:

• Màu sắc phân biệt từng khối, dễ nhận diện.
• Mũi tên luồng trách nhiệm giúp thấy rõ sự phối hợp.
• Nội dung cụ thể: kỹ thuật, cảnh báo, cứu hộ, sơ tán, phản hồi.

• Quy trình liên hồ linh hoạt:

  • Áp dụng mô hình lũ kép/lũ muộn; cập nhật kịch bản theo biến đổi khí hậu.
  • Giới hạn tốc độ xả: Không tăng quá nhanh; yêu cầu thông báo trước 4–6 giờ với lưu lượng và mốc thời gian cụ thể.

• Cơ chế “thuê dung tích phòng lũ”:

  • Nhà nước/quỹ thiên tai mua lại phần dung tích phát điện để dành cho phòng lũ; nếu dự báo sai, chủ hồ được bồi hoàn — giải quyết mâu thuẫn lợi ích.

• Trung tâm dự báo lũ tỉnh độc lập:

  • Đội ngũ chuyên môn thủy văn–thủy lực tham mưu trực tiếp; quyết định dựa trên dữ liệu thời gian thực, không thuần hành chính.

• Minh bạch dữ liệu thời gian thực:

  • Công khai mưa, mực nước, lưu lượng xả trên nền tảng số; tích hợp cảnh báo đa kênh (SMS, loa, mạng xã hội, app).

• Bảo vệ cộng đồng và năng lực ứng phó:

  • Diễn tập sơ tán định kỳ, bản đồ ngập hạ du cập nhật, tuyến sơ tán và điểm an toàn rõ ràng.
  • Quỹ hỗ trợ khẩn cấp bắt buộc từ doanh nghiệp thủy điện.

Kết luận thẳng thắn

Thảm họa xả lũ giết hại dân là dấu hiệu của một hệ thống quản trị sai lệch giá trị: coi điện nhiều hơn mạng người. Những người nắm quyền và nắm van xả phải chịu trách nhiệm trước pháp luật và lương tâm. Chấm dứt vòng lặp “ai cũng đúng, dân vẫn chết” chỉ có thể bằng minh bạch dữ liệu, khoa học dẫn đường, trách nhiệm cá nhân rõ ràng, và một cam kết đạo đức không thể thương lượng: an toàn của người dân là tối thượng.

Hội Ngộ Liên Trường Quảng Nam, Quảng Tín, Đà Nẵng và Thân Hữu 2025 tại Little Saigon November 30, 2025 : 6:15 PM Lâm Hoài Thạch/Người Việt ANAHEIM, California (NV) – Đông đảo đồng hương đến dự tiệc Hội Ngộ Cựu Học Sinh Liên Trường Quảng Nam, Quảng Tín, Đà Nẵng và Thân Hữu 2025, vào trưa Thứ Bảy, 29 Tháng Mười Một, tại nhà hàng Golden Sea, thành phố Anaheim, California. Mục đích của buổi họp mặt là để bà con và các cựu học sinh Liên Trường Quảng Nam, Quảng Tín và Đà Nẵng có dịp gặp nhau chung vui trong mùa Lễ Tạ Ơn tại Little Saigon, trao đổi những tin tức vui buồn trên đất khách, và ôn lại những kỷ niệm một thời cùng chung dưới những mái trường thân yêu nơi quê nhà đã xa cách hơn 50 năm. Họ đã tề tựu trong tình nghĩa đồng môn, trong tình người đồng hương xứ Quảng. Theo ban tổ chức, đất Quảng Nam xưa vì quá rộng lớn nên sau 1956, chính phủ Ngô Đình Diệm đã chia sáu quận thuộc phía Nam của tỉnh Quảng Nam để thành lập tỉnh Quảng Tín. Còn Đà Nẵng là thành phố của tỉnh Quảng Nam. Điều hợp nghi thức khai mạc, MC Phan Thanh Thắng. Hướng dẫn chương trình, các MC Bích Ngọc, Thanh Hoài và nhà văn-thi sĩ Trần Trung Đạo. Giáo Sư Đoàn Ngọc Đa, hội trưởng Hội Đồng Hương Quảng Nam-Đà Nẵng, trưởng ban tổ chức chào mừng và các ơn mọi người đến dự. Ông nói: “Ngày xưa, Quảng Nam, Quảng Tín, Đà Nẵng là vùng đất hứa của địa linh nhân kiệt. Chúng ta đã hãnh diện rằng, chúng ta đã được sinh ra và lớn lên tại vùng đất này với lòng thương quê hương, yêu tổ quốc. Giờ đây trên xứ người, chúng ta đã đi vào thời ‘thất thập cổ lai hy’ cho chúng ta nhiều suy nghĩ là, chúng ta đã làm gì cho tổ quốc và sẽ làm gì cho tổ quốc? Có thể chúng ta không còn cơ hội để trở lại quê hương trong tự do, thanh bình thực sự. Nhưng chúng ta hy vọng rằng, con cháu của chúng ta sẽ làm được những điều đó,” hội trường chia sẻ thêm. Trong tinh thần “tôn sư trọng đạo” ban tổ chức và các cựu học sinh hân hoan chào đón các vị giáo sư từ nhiều nơi về tham dự buổi tiệc hội ngộ đầy ý nghĩa này. Các vị ân sư hiện diện gồm có: Đoàn Công Lý, Nguyễn Diệu Hợp, Lệ Hoa, Nguyễn Ngọc Rao, Lê Đình Thọ, Hoàng Văn Thạc, Cung Tích Biền, Nguyễn Nhi, Nguyễn Đức Bạn, Trần Xuân Mai, Lê Hồng Khanh, Lê Đào Yến… Tất cả các vị giáo sư đã được các cựu học sinh kính dâng những bó hoa tươi thắm, để tỏ lòng kính quý và sự biết ơn sâu đậm nhân mùa Lễ Tạ Ơn tại Hoa Kỳ. Đại diện cho các thầy cô giáo, Giáo Sư Trần Xuân Mai tâm tình: “Với truyền thống thông minh, hiếu học của đất Quảng đã sản sinh rất nhiều tài tuấn và các nhà khoa bảng đã được danh xưng ‘Ngũ Phụng Tề Phi’ và nhiều nhà cách mạng yêu nước, mà tên tuổi của họ đã được ghi lại trong lịch sử anh hùng dân tộc Việt Nam. Noi gương các bậc tiền nhân, học trò xứ Quảng đã có biết bao nhiêu học sinh ưu tú, nhân tài, chiến sĩ góp công cho đất nước.” “Sau biến cố 1975, chúng ta lưu lạc tản mác khắp nơi, nhưng các học trò xứ Quảng đã phấn đấu để sống còn. Sau thời gian ổn định, họ đã tìm về với nhau thành lập nên những hội đoàn, hội ái hữu để cùng nhau chia sẻ, thăm hỏi, tương trợ lẫn nhau và cùng giúp đỡ những thầy cô, bạn bè còn ở lại quê nhà trong tình đồng hương của người dân xứ Quảng,” thầy nói thêm. Mở đầu chương trình văn nghệ, ban văn nghệ Quảng Nam-Đà Nẵng hợp ca bài “Quảng Nam Quê Ta Ơi.” Nội dung của một vùng quê hương với Ngũ Hành Sơn, Cù Lao Chàm, sông Thu Bồn… đã cho cố nhạc sĩ Nhật Ngân chạnh lòng thương nhớ qua những ca từ rất thân thương, trìu mến của người dân xứ Quảng, “Ai về Duy Xuyên, ai qua Điện Bàn, ai lên Đại Lộc, ai ngược Quế Sơn. Quê tôi đó Quảng Nam, Đà Nẵng, quê tôi đó Tam Kỳ, Hội An. Quê hương tôi bây giờ xa xôi quá, anh em tôi trôi dạt bốn phương trời, như chim bay xa vùng trời bão táp, hẹn một ngày sẽ trở lại quê hương…” Sau đó là phần trình diễn của các ban văn nghệ của nhiều trường trung học của Quảng Nam, Quảng Tín và Đà Nẵng. Đặc biệt màn “International Fashion Show” của nhóm KK Beauty Multiculture, và ban văn nghệ Hội Võ Bị Quốc Gia Việt Nam. Ông Võ Văn Thiệu, tổng thư ký Hội Đồng Hương Quảng Nam-Đà Nẵng, cho hay: “Quảng Nam, một vùng địa linh nhân kiệt, nơi xuất thân của nhiều nhà cách mạng như Phan Châu Trinh, Huỳnh Thúc Kháng, Trần Cao Vân, Trần Quý Cáp, Tiểu La Nguyễn Thành… Ngoài truyền thống chống ngoại xâm, còn là nơi nổi tiếng với truyền thống hiếu học của con người tại xứ này.” Ông nói thêm: “Chứng minh điều này, có nhiều sách đã ghi lại qua danh sách số người đã đỗ đạt trong 32 khoa thi Hương ở trường thi Thừa Thiên dưới triều Nguyễn (1817-1918), và họ đã được ghi danh trong Quốc Triều Hương Khoa Học. Trong số 911 thí sinh đăng khoa, Quảng Nam có 252 người đỗ liên tiếp cả 32 khoa. Về Đại Khoa, Quảng Nam có 14 tiến sĩ, 24 phó bảng trong tổng số người cả nước.” Ngoài ra, đất Quảng Nam và Quảng Tín xưa còn có nhiều tài nhân hiếu học được nhân gian gọi là “Tứ Kiệt” gồm bốn người cùng đỗ phó bảng khoa thi Tân Sửu (1901), đó là Nguyễn Đình Hiến, Phan Châu Trinh, Võ Vỹ và Nguyễn Mộng Hoán. Song song đó, bốn người đỗ thủ khoa trong các khoa thi kế tiếp, đó là Phạm Liệu, Huỳnh Hanh (Huỳnh Thúc Kháng), Nguyễn Đình Hiến và Võ Hoành, và họ cũng được nhân gian ca tụng là “Tứ Hổ.” Nhiều nhà nghiên cứu hay viết sử xem Quảng Nam là nơi “đất học,” tuy nhiên, không thể so sánh với những vùng có lịch sử lâu đời như Thăng Long “Nghìn năm văn vật,” như Kinh Bắc nơi đã sinh ra “một bồ ông cống, một đống ông nghè, một bè tiến sĩ,” do vì đất Quảng Nam được khai phá muộn hơn nhiều thế kỷ so với Thăng Long và Kinh Bắc. Ông Nguyễn Hoàng Diệu, phó Hội Ái Hữu Đồng Hương Quảng Nam-Đà Nẵng, kể lại: “Nói về truyền thống hiếu học của người Quảng Nam, người ta hay nhắc đến bốn chữ “Ngũ Phụng Tề Phi” (năm chim phụng chung xứ cùng bay), ý nói năm người cùng đỗ đại khoa một lượt. Thời vương triều Thành Thái thứ 10 (1898), đất Quảng Nam có năm người cùng đỗ Khoa Mậu Tuất, trong đó có ba người đỗ tiến sĩ, gồm Phạm Liệu, Phan Quang, Phạm Tuấn, và hai người đỗ phó bảng là Ngô Chuân (Ngô Lý) và Dương Hiển Tiến.” Ông cho biết thêm: “Lúc bấy giờ, tổng đốc Quảng Nam là Đào Tuấn và Đốc Học Trần Đình Phong khi được tin này, họ cho đó là một vinh dự cho dân đất Quảng Nam, nên họ đã ban cho năm vị tân khoa của đất Quảng Nam là ‘Ngũ Phụng Tề Phi’ và cho người thêu năm con chim phụng trên một tấm thục đem treo tại dinh Tổng Đốc Đào Tuấn trong buổi lễ đón năm vị tân khoa vinh quy về tỉnh Quảng Nam.” Theo ban tổ chức, trong ngày hội ngộ liên trường cũng có chương trình gây quỹ để giúp anh em thương phế binh VNCH đang trong hoàn cảnh bão lụt tại quê nhà Quảng Nam và Quảng Tín. Trong đó có những cựu học sinh của các trường trung học: Trần Cao Vân, Huỳnh Thúc Kháng, Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh, Tiểu La, Phan Thanh Giảng, Đức Trí, Bồ Đề, Nữ Trung Học Quảng Tín, Trần Quý Cáp, Sao Mai, Đại Lộc, Trường Kỹ Thuật… Họ là những người bạn học thân thương thuở nào của các cựu học sinh trên đất khách. Tàn cuộc chiến, họ đã hy sinh một phần thân thể cho sự sống còn của đồng bào miền Nam, trước 1975. [kn, NV)